Kastracja i sterylizacja psa - co musisz wiedzieć?

Kastracja domowego czworonoga to najlepszy sposób na uniknięcie niechcianych ciąż i ograniczenie bezdomności zwierząt. Kastrowane suki nie odczuwają problematycznych dla opiekuna wahań hormonów, nie zachorują na niektóre, potencjalnie śmiertelne choroby i nie będą ściągać na siebie uwagi samców podczas spacerów. Samce poddane kastracji mogą natomiast mieć mniejszą skłonność za sukami i zmniejszoną chęć do rywalizacji z innymi psami. Znaczna część kastrowanych czworonogów łatwiej skupia się na opiekunie i jest bardziej podatna na szkolenie za przysmaki. Zabieg przeprowadzony na odpowiednim etapie życia psa może więc być doskonałą decyzją, która ułatwi życie nie tylko psu, ale także jego opiekunom i otoczeniu. Jednak jak każda operacja i ingerencja w organizm psa, kastracja będzie miała także swoje skutki uboczne. Co należy wiedzieć przed wykastrowaniem psa? Jak jeszcze zmieni się zachowanie psa po kastracji i czy zwierzak będzie wymagał podawania specjalistycznej diety, by nie przytył po kastracji?

Czym jest kastracja i sterylizacja psa?

Kastracja i sterylizacja u psów to zabiegi chirurgiczne mające na celu uniemożliwienie psu dalszego rozrodu. Wielu psiarzy wciąż mylnie uważa, że kastracja dotyczy wyłącznie samców, a u suk można przeprowadzić wyłącznie sterylizację. Jednak kastracja od sterylizacji nie różni się płcią zwierzęcia, którego można poddać takiemu zabiegowi!

Czym różni się kastracja od sterylizacji?

Sterylizacja to każda metoda mająca na celu pozbawić zwierzę możliwości rozmnażania się. Może to być zarówno zabieg polegający na podwiązaniu lub przecięciu nasieniowodów u samców (wazektomia) lub jajowodów u suk (salpingektomia), jak i kastracja, czyli zabieg usunięcia gonad (jąder lub jajników).

Na czym polega podwiązanie jajowodów lub nasieniowodów u psów?

Ta metoda sterylizacji psa lub suki uniemożliwia transport plemników do ejakulatu lub uwolnienia jajeczka do jajowodu. Zabieg ten nie wpływa w żaden sposób na inne funkcje organizmu i zachowanie psa, nie powoduje też żadnych zmian hormonalnych. Sterylizowane w ten sposób samce wciąż odczuwają popęd płciowy, mogą rywalizować z innymi psami o płodne samice i brać udział w kopulacji. U suk zachodzi natomiast cały cykl rujowy i występują cieczki. Zabieg podwiązania nasieniowodów lub jajowodów, w przeciwieństwie do zabiegu kastracji, nie chroni suk przed objawami ciąży urojonej ani zachorowaniem na ropomacicze, nie zmniejsza także ryzyka nowotworów gruczołu mlekowego. Nie chroni także psów przed nowotworami jąder ani przerostem prostaty.

Te metody sterylizacji psów nie są w Polsce powszechnym zabiegiem weterynaryjnym. Zarówno u psów, jak i u suk, znacznie częściej przeprowadza się kastrację, czyli operację usunięcia gonad (jąder lub jajników).

Na czym polega kastracja u psów i suk?

Kastracja psa to zabieg polegający na usunięciu męskich gonad (czyli jąder) odpowiedzialnych za produkcję plemników, dzięki czemu zwierzę staje się bezpłodne. Zabieg kastracji psa jest stosunkowo prosty – usunięcie jąder z moszny nie wymaga otwierania jamy brzusznej, dzięki czemu po operacji zazwyczaj nie występują żadne poważniejsze komplikacje zdrowotne.

Kastracja suki, zwana także owariektomią lub owariohisterektomią, to zabieg chirurgiczny polegający na usunięciu gonad (jajników), najczęściej wraz z jajowodami i macicą, co prowadzi do ubezpłodnienia. Operacja ta wymaga otwarcia jamy brzusznej samicy, co może wiązać się z przeróżnymi komplikacjami i wymagać będzie od opiekuna większej dbałości o gojącą się ranę.

Czy warto wykastrować psa?

Kastracja psa to stosunkowo prosty i bezpieczny zabieg. Przeprowadzany jest rutynowo u psów, które nie są przeznaczane do dalszej hodowli. Usunięcie jąder u samców lub macicy i jajników u suk nie tylko pozbawia zwierzaka możliwości posiadania potomstwa, lecz także eliminuje popęd seksualny i zapobiega rozwojowi niektórych poważnych chorób. Wśród głównych zalet kastracji wymienia się przede wszystkim:

• ograniczenie bezdomności psów poprzez zmniejszenie liczby niechcianych szczeniąt;
• eliminacja lub zmniejszenie intensywności zachowań; hormonalnych (na przykład wahania nastroju u suk podczas cieczki, skłonności do rywalizacji u samców, znaczenia moczem terenu, ucieczek w poszukiwaniu partnera do rozmnażania);
• brak ryzyka zachorowania na ropomacicze, nowotwory jąder, jajników czy macicy;
• brak ryzyka wystąpienia ciąży urojonej u suki;
• zmniejszone ryzyko chorób prostaty u samców i nowotworów listwy mlecznej u suk.

Nic więc dziwnego, że zabieg ten jest polecany wszystkim opiekunom psów, którzy nie planują rozmnażania swojego pupila. Trzeba jednak pamiętać, że hormony produkowane przez jądra i jajniki odpowiadają nie tylko za zdolność do posiadania potomstwa. Testosteron, estrogen i progesteron pełnią w organizmie czworonoga także inne niezwykle ważne role i wpływają na funkcjonowanie wielu narządów i układów. Chcąc poddać psa zabiegowi gonadektomii, należy więc zapoznać się nie tylko z zaletami kastracji, lecz także jej możliwymi negatywnymi skutkami i upewnić, że u zwierzaka nie występują żadne przeciwwskazania.

Czy kastracja psa może mieć negatywne skutki?

Wśród negatywnych skutków kastracji wymienia się przede wszystkim skłonność do nadwagi i zwiększenie apetytu. Hormony płciowe mają bowiem ogromny wpływ na tempo metabolizmu oraz kontrolę uczucia głodu i sytości. Jednak to nie wszystko – testosteron, progesteron i estrogen wpływają także na mineralizację kości i ich tempo wzrostu, przyswajanie białka i rozwój masy mięśniowej, a nawet tempo uczenia się, przewodnictwo nerwowe i kontakty społeczne. Dlatego usunięcie narządów płciowych odpowiedzialnych za produkcję tych hormonów może zwiększyć ryzyko:

• wystąpienia problemów ortopedycznych wynikających ze zbyt niskiej mineralizacji kości i ich nieprawidłowego wzrostu;
• zaników mięśniowych w podeszłym wieku;
• pokastracyjnego nietrzymania moczu u suk spowodowanego zbyt niskim napięciem zwieracza cewki moczowej,
• niepewności w kontaktach z innymi psami i agresji wynikającej z poczucia zagrożenia;
• zachowań łowieckich w stosunku do innych psów.

Badania wykazują także, że w organizmie psów poddanych zabiegowi kastracji wzrasta stężenie lutropiny – hormonu luteinizującego (LH), który w nadmiarze może wywoływać prozapalne reakcje w całym organizmie. Z tego względu po kastracji zwiększa się ryzyko zachorowania na niezwykle groźne nowotwory (w tym chłoniaki, naczyniakomięsaki i guzy komórek tucznych). Przeprowadzenie zabiegu gonadektomii może również zwiększać prawdopodobieństwo rozwinięcia się niektórych chorób autoimmunologicznych i niedoczynności tarczycy.

Oczywiście nie wszystkie negatywne skutki kastracji pojawią się u wszystkich psów. Wśród czworonogów poddanych temu zabiegowi zdarzają się takie, które do końca swojego życia nie będą otyłe, nie zapadną na nowotwory, choroby tarczycy i nie będą miały problemów ortopedycznych czy behawioralnych. Ryzyko takich problemów można zmniejszyć także poprzez:

• kastrowanie psów dopiero po zakończonym okresie wzrostu i rozwoju psychicznego (czyli po zakończeniu drugiego roku życia);
• przepracowanie ewentualnych lęków i wynikającej z nich agresji u psa przed zabiegiem;
• zapewnienie kastrowanemu czworonogowi odpowiedniej diety o obniżonej kaloryczności i zwiększonej zawartości białka;
• uzupełnienie codziennych posiłków zwierzaka o antyoksydanty (na przykład olej z łososia, świeże owoce).

Czy każdy pies po kastracji tyje?

Hormony płciowe wpływają na metabolizm, uczucie głodu i sytości, a także na poziom aktywności fizycznej. Z tego względu u psów po kastracji ryzyko otyłości znacznie wzrasta. Nie znaczy to jednak, że każdy wykastrowany pies będzie tyć. Zapewnienie czworonogowi odpowiedniej dawki ruchu na spacerach i zmiana diety na mniej kaloryczną karmę pozwoli uchronić psa po kastracji przed nadwagą i otyłością. Opiekunom psów ze skłonnością do tycia zaleca się regularne kontrolowanie wagi pupila, a w przypadku tycia podawanie gotowych karm przeznaczonych dla kastratów.

Jak zmienia się zachowanie psa po kastracji?

Hormony płciowe mają wpływ także na zachowanie psa. Po kastracji większość czworonogów traci zainteresowanie płcią przeciwną, rezygnuje z ucieczek w okresie cieczkowym i odczuwa mniejsze wahania nastroju związane z działaniem hormonów. Psy poddane kastracji mogą mniej znaczyć moczem i rzadziej popadać w konflikty z innymi czworonogami, choć nie jest to regułą.

Często psy kastrowane stają się także bardziej nakierowane na opiekuna, chętniej nawiązują z nim kontakt i częściej proszą o czułości. Zaburzony ośrodek głodu i sytości sprawia, że chętniej jedzą - dzięki temu łatwiej poddają się szkoleniu za przysmaki. Mogą przy tym stać się bardziej leniwe, choć wciąż zachowują chęć do zabawy i wychodzenia na spacer.

Czy kastracja psa zmniejszy agresję?

Wciąż spotkać się można z przekonaniem, że kastracja zmniejsza agresję u psów. Nie jest to jednak całkowicie prawdą.

Pozbawienie samca testosteronu może ograniczyć jego skłonność do rywalizacji z innymi niekastrowanymi samcami. Może także osłabić pobudzenie w okresie cieczek, co również może przełożyć się na spokojniejsze zachowanie. Trzeba jednak pamiętać, że większość zachowań agresywnych u psów nie wynika z popędu seksualnego i działania hormonów - jest za to skutkiem odczuwanego przez psa strachu lub niepewności.

Testosteron produkowany przez układ płciowy samca odpowiada za pewność siebie i umożliwia lepsze radzenie sobie w stresujących sytuacjach. Dlatego wykastrowanie psa, który reaguje agresją wobec opiekuna lub innych psów z powodu lęku może spotęgować problem. W przypadku lękliwych psów zalecane jest więc skonsultowanie się z doświadczonym behawiorystą przed podjęciem decyzji o kastracji.

W jakim wieku należy kastrować psy i suki?

Kastracja we wczesnym wieku, jeszcze przed osiągnięciem przez psa dojrzałości psychicznej i płciowej, ma ogromny wpływ na cały organizm i psychikę zwierzęcia. Psy poddane kastracji w wieku kilku miesięcy mogą nigdy nie zacząć znaczyć moczem i do końca życia zachować bardziej szczenięcy charakter. Jednak zbyt wczesna kastracja ma także negatywne skutki - i to bardzo poważne!

Wiele badań wykazało, że u psów wykastrowanych w młodym wieku znacznie częściej dochodzi do rozwoju dysplazji i innych chorób układu ruchu. Kastracja zaburzająca proces wzrostu może także sprawić, że dorosły pies będzie znacznie szczuplejszy, będzie miał smuklejsze i wyciągnięte nogi, a  także będzie słabiej umięśniony. Niektórzy specjaliści uważają także, że czworonogi, które przed kastracją nie rozwinęły się w pełni psychicznie, mogą mieć trudność w kontaktach z dorosłymi psami, problemy z nauką i posłuszeństwem. Dlatego zaleca się, by kastracji poddawać dopiero psy w pełni dorosłe. Wiek, w którym można już wykastrować psa, zależny będzie przede wszystkim od wielkości czworonoga. Okres wzrostu i dojrzewania kończy się zazwyczaj:

• u psów ras miniaturowych (poniżej 5 kg) - w wieku 8-9 miesięcy,
• u małych ras (do 10 kg) – w wieku 9-11 miesięcy,
• u średnich ras (10-25 kg) – w wieku 12-14 miesięcy,
• u dużych ras (25-35 kg) – w wieku 15-18 miesięcy,
• u ras olbrzymich (powyżej 35 kg) – w wieku 18-24 miesięcy.

W przypadku suk dobrym sygnałem świadczącym o zakończonym dojrzewaniu płciowym jest wystąpienie pierwszej cieczki. Od jej zakończenia należy odczekać 2-3 miesiące, by hormony się ustabilizowały.

Nie znaczy to jednak, że starszych psów nie można kastrować - zabieg ten można przeprowadzić nawet u kilkunastoletniego psa, jeśli lekarz weterynarii nie stwierdzi do tego żadnych przeciwwskazań.

Jakie są przeciwwskazania do kastracji psa?

Zabieg kastracji wymaga poddania psa narkozie, ingeruje także w jego układ hormonalny mający wpływ na proces wzrostu i zachowanie zwierzaka. Wśród przeciwwskazań do kastracji psa wymienia się przede wszystkim:

• zbyt duże ryzyko powikłań po narkozie - wynikające na przykład z choroby nerek czy wątroby,
• aktualnie trwającą cieczkę - zwiększającą ryzyko krwotoku podczas operacji i zaburzeń hormonalnych po zabiegu,
• zbyt młody wiek psa i niezakończony okres wzrostu - wczesna kastracja może zaburzyć rozwój układu ruchu,
• niektóre problemy behawioralne - na przykład duża lękliwość u samców.

Z tego względu każdy pies przed zabiegiem powinien być dokładnie przebadany. Opiekunowie psów wykazujących zachowania lękowe powinni także skonsultować się z doświadczonym behawiorystą i rozpocząć terapię behawioralną przed zabiegiem.

Jak przygotować psa do kastracji?

Zabieg kastracji psa i suki przeprowadzany jest w narkozie, czyli w znieczuleniu ogólnym. I tak jak w każdym innym przypadku, narkoza podczas kastracji niesie ze sobą ryzyko powikłań. Ryzyko to można zmniejszyć, przestrzegając najważniejszych procedur mających za zadanie przygotować psa do kastracji.

Przed decyzją o kastracji należy skontrolować stan zdrowia zwierzaka. Podstawą jest wykonanie badań krwi (morfologia i biochemia z uwzględnieniem prób wątrobowych, profilu nerkowego, poziomu glukozy), a także echa serca - szczególnie u starszych czworonogów. Pozwoli to lekarzowi weterynarii dobrać najbezpieczniejszą metodę znieczulenia. U suk warto wyznaczyć orientacyjny termin następnej cieczki, by upewnić się, że zabieg przeprowadzony będzie w fazie spoczynku układu rozrodczego. Zmniejszy to ryzyko obfitego krwawienia podczas operacji i nadmiernych wahań hormonów po zabiegu.

Przed samym zabiegiem należy poddać psa głodówce, która w zależności od zaleceń lekarza weterynarii może trwać od 12 do nawet 18 godzin. Zapobiegnie to wymiotom podczas operacji.

Ile kosztuje kastracja psa?

Cena kastracji psa zależy od wieku czynników. Największy wpływ na koszt tego zabiegu mają wielkość psa i stan jego zdrowia - od tego zależne będą bowiem dawki niezbędnych leków i sposób podania narkozy. To, ile kosztować będzie kastracja psa, zależeć będzie także od miasta oraz renomy lecznicy i chirurga. 

Cena kastracji samca wynosić może od 200 zł do 400 zł. Zabieg kastracji u suki jest bardziej skomplikowany, a jego cena może sięgać nawet 700 zł.

Jak dbać o psa po zabiegu kastracji?

Kastracja to jeden z najczęściej wykonywanych zabiegów chirurgicznych u psów - pozwoliło to na wprowadzenie najlepszych praktyk ograniczających komplikacje po operacji. Jednak podobnie jak w przypadku każdego innego zabiegu chirurgicznego, może dojść do zakażenia rany lub rozejścia się szwów. Dlatego opieka nad psem po operacji powinna obejmować kontrolę rany i uniemożliwienie psu lizania gojącej się moszny lub brzucha. U psów po kastracji stosuje się najczęściej kołnierz zapobiegający sięganiu do szwów, natomiast sukom zazwyczaj zakłada się ubranka osłaniające brzuch.

Opiekun psa po zabiegu powinien dokładnie przestrzegać wszystkich zaleceń specjalisty i regularnie sprawdzać stan rany. Jeśli zauważy, że okolica szwów zaczyna przybierać siny lub intensywnie czerwony kolor, powinien jak najszybciej udać się z pupilem na kontrolę. Wskazaniem do zabrania psa do lekarza weterynarii będą także silne, trwające dłużej niż 12 godzin problemy trawienne, pojawienie się ropnej lub śluzowej wydzieliny z rany, krwi w moczu lub kale, brak apetytu oraz popiskiwanie i inne objawy silnego bólu.

Kastracja chemiczna u psów

Kastracja chemiczna może być dobrą alternatywą dla zabiegu kastracji u samców. Polega na wstrzyknięciu psu między łopatki implantu, który powoli uwalnia substancje ograniczające ilość testosteronu.

W praktyce efekt kastracji chemicznej jest taki sam, jak w przypadku tradycyjnej kastracji. Z tą różnicą, że implant po pewnym czasie zużywa całą substancję i się rozpuszcza. Skutki jego działania są całkowicie odwracalne - po zakończeniu działania implantu (6-12 miesięcy) gospodarka hormonalna psa wraca do poprzedniego stanu i pies ponownie może się rozmnażać.

Kastracja chemiczna psa nie wymaga także przeprowadzania zabiegu chirurgicznego ani podania psu narkozy. Może być więc najlepszym wyborem dla opiekunów psów, u których ryzyko wystąpienia powikłań po narkozie jest bardzo wysokie. Jest także dobrym sposobem na sprawdzenie, jak zmieni się zachowanie psa pozbawionego hormonów płciowych. Implanty mogą być również stosowane przez hodowców, którzy w danym roku nie planują używania samca do hodowli.

Koszt kastracji chemicznej wynosi około 200-350 zł. Cena implantu zależna jest od dawki hormonów i cennika danej lecznicy.

Antykoncepcja hormonalna u suk

Antykoncepcja hormonalna to alternatywna metoda zapobiegania niechcianym ciążom u suk. Polega ona na regularnym podawaniu suce środków hormonalnych blokujących wystąpienie rui. Metoda ta ma tyle zwolenników, co przeciwników - zarówno wśród opiekunów zwierząt, jak i lekarzy weterynarii.

Zalety antykoncepcji hormonalnej u suki:

• prostota zabiegu (zastrzyki, tabletki),
• szybki efekt (zatrzymanie rui),
• suka nie ma cieczki i nie brudzi krwią,
• brak zainteresowania przygodnych samców.

Wady antykoncepcji hormonalnej u suki:

• konieczna regularność podawania leku,
• możliwość nieodwracalnego zatrzymania rui,
• możliwość wystąpienia zaburzeń hormonalnych (kłopoty dermatologiczne, symetryczne łysienie, nadwaga),
• możliwość wystąpienia ropomacicza wymagającego zabiegu sterylizacji.

Antykoncepcja hormonalna wydaje się metodą jedynie doraźną i przejściową. Jedynie bardzo systematyczne podawanie środków hormonalnych przynosi oczekiwany efekt. Brak systematyczności może bardzo szybko prowadzić do ropomacicza, które kończy się usunięciem macicy i jajników.