Nose work! Poznaj niezwykłe możliwości psiego nosa

Najstarszą organizacją propagującą nose work (w Stanach Zjednoczonych – K9 nosework) jako sport kynologiczny jest amerykańska NACSW (National Association of Canine Scent Work). Założyli ją w 2009 roku trenerzy psów policyjnych: Ron Gaunt, Amy Herot i Jill Marie O’Brien.

Początkowo stworzyli oni program dla psów schroniskowych, obejmujący przystępną i okrojoną wersję profesjonalnych ćwiczeń detekcji węchowej. Pozytywne efekty ucieszyły trenerów i stały się inspiracją do stworzenia dyscypliny sportowej, w której podstawą nie będzie rywalizacja, ale zdobywanie nowych umiejętności i stymulowanie zmysłu węchu psa poprzez zabawę i dobrą współpracę z człowiekiem.

W kolejnych latach na świecie zaczęły pojawiać się kolejne organizacje propagujące idee nose worku m.in. United Kennel Club (UKC) Nosework, a także Sport Detection Dog Association (SDDA).

Nose work w Polsce

W Polsce najstarszą organizacją zrzeszającą zawodników i kluby nose work jest powstałe w sierpniu 2016 roku Stowarzyszenie Nosework Polska. Dziś aktywnie działających organizacji sympatyków noseworku jest więcej. Od niedawna w naszym kraju działa m.in. Polska Liga Nosework.

Główne cele organizacji, oprócz rozgrywania zawodów, to planowanie różnego rodzaju szkoleń i kursów, a także integrowanie środowiska sympatyków tego sportu i wytyczanie standardów pracy.

Kto może trenować?

Nose work z założenia ma być sportem dla każdego. Do egzaminów w Stowarzyszeniu Nosework Polska mogą przystąpić psy, które ukończyły 6 miesięcy (w Polskiej Lidze Noseworku – 5 miesięcy). Aby podejść do zawodów w klasach 1-3 (PLN ma trochę inny podział klas, szczegóły można przeczytać na stronie organizacji na Facebooku) psy muszą ukończyć 10 miesięcy, poza tym nie ma ograniczeń wiekowych, rasowych czy ruchowych.

W zawodach mogą brać udział nawet psy niepełnosprawne, jeśli nie ma co do tego przeciwwskazań medycznych i start nie będzie sprawiał im dyskomfortu.

Praca węchowa nie tylko działa stymulująco na psi umysł, ale także opóźnia procesy starzenia, a przy tym nie obciąża mocno mięśni i stawów, dlatego doskonale nadaje się dla psich seniorów. Psy lękowe lub reaktywne, poprzez ćwiczenia węchowe, mogą nauczyć się wyciszenia, wzmocnić pewność siebie i koncentrację.

Jak zacząć treningi?

Treningi nose work dzieli się na etapy, by małymi krokami przygotować zarówno psa, jak i jego opiekuna do usystematyzowanej pracy węchowej. Bardzo ważna jest współpraca między człowiekiem i psem.

W pierwszym etapie nauki do ćwiczeń używa się kartonów i przysmaków. Kiedy pies znajdzie smakołyk, w nagrodę może go zjeść. Oprócz przysmaku pojawia się jeszcze zapach.

Próbki zapachowe

Podstawę stanowi próbka zapachu – zamykany w metalowym lub plastikowym pudełku
z dziurami bawełniany patyczek i płatek nasączony olejkiem zapachowym. Staranne przygotowanie próbki jest bardzo ważne. Pudełka dzielimy na: hot (zawiera próbkę zapachu) i cold (nigdy nie zawiera próbek zapachowych).

Warto również pamiętać o gumowych rękawiczkach. Żeby przygotować płatek, nanosimy na niego ok. 2-3 kropli olejku i umieszczamy na dnie szklanego słoika, następnie przecinamy kilka bawełnianych patyczków i wrzucamy do słoika. Dodatkowe krople (również 2-3) nanosimy na pokrywkę od słoika, następnie zamykamy go i odstawiamy na 1-2 dni. Po takim czasie próbki są gotowe do użycia.

Na stronie internetowej Stowarzyszenia Nosework Polska dostępne są tzw. pakiety startowe, zawierające wszystkie akcesoria dla osób, które chcą rozpocząć przygodę z nose workiem. Jeśli chce się brać udział w zawodach, próbkę trzeba przygotować minimum dobę wcześniej.

Dobrze przygotowane próbki zachowają zapach nawet przez 3 miesiące – po tym czasie można je odświeżyć, wymieniając płatek na nowy (zakroplony olejkiem) i ponownie nanosząc olejek na pokrywkę.

Aromat wprowadza się jako wzmocnienie – pies może połączyć przyjemną, aromatyczną woń jedzenia z nowym zapachem. Wykorzystuje się tutaj bezpieczne dla zwierząt wody zapachowe (hydrolaty). Na początku najczęściej korzysta się z hydrolatu eukaliptusa, później także z lawendy i liści laurowych.

 Wyszukiwanie zapachów

Następnym etapem jest wyszukiwanie zapachów w pomieszczeniach, gdzie ukrywa się je m.in. w meblach. Kolejny krok to poszukiwania na zewnątrz, na początku na niewielkiej przestrzeni (tzw. małej architekturze), a później w pojazdach czy nawet w wodzie.

Najistotniejszym elementem nauki jest stworzenie prawidłowej metodyki poszukiwań.

Jak rozpocząć starty w zawodach?

Od września 2016 roku Stowarzyszenie Nosework Polska organizuje w całym kraju zawody, w których mogą wziąć udział także osoby niezrzeszone w żadnej organizacji.

Jeśli chodzi o zawodników, nie ma większych ograniczeń. Osoby niepełnoletnie potrzebują pisemnej zgody opiekuna prawnego. W zawodach nose work mogą również brać udział osoby niepełnosprawne.

Warunkiem przystąpienia do zawodów jest zdanie z psem egzaminu wstępnego (pre-discrimination). Aby zaliczyć egzamin, pies musi w ciągu 3 minut zlokalizować zapach olejku ukrytego w jednym z 12 kartonowych pudełek. Może zaznaczyć zapach w dowolny sposób, najważniejsze, by nie uszkodził próbki.

Zawody nose work w Polsce

W Polsce, podczas zawodów, wykorzystuje się olejki: cynamonowy, pomarańczowy i goździkowy. Na każdym etapie pracy w danym miejscu stosuje się dodatkowo poziomy trudności zapachowej. Na podstawowym poziomie psy mają za zadanie znaleźć tylko jeden zapach – olejek cynamonowy. Na drugim, wyższym szczeblu, dochodzi następny zapach – olejek pomarańczowy. Na trzecim poziomie psy muszą odszukać wszystkie trzy zapachy.

Zawody rozgrywane są w klasach 1, 2, 3. Są też podzielone na kategorie: interior – poszukiwanie zapachu w pomieszczeniach, exterior – na zewnątrz, vehicle – w pojazdach, containers – w pojemnikach, water – w wodzie oraz w klasie master.

Do startu w klasie master, według regulaminu Nosework Polska, uprawniony jest zespół, który zaliczył wszystkie pozostałe kategorie w klasie 3 przynajmniej raz. Klasa ta łączy elementy wszystkich kategorii. Na wyznaczonym obszarze znajduje się nieznana liczba różnych próbek.

16 września 2018 roku w Buffalo Ranch w Dąbrówce Dolnej (woj. opolskie) odbyły się pierwsze w Polsce Mistrzostwa Polski Nosework Polska.

Autor: Anna Żakowska-Małek