„Psie” psy

Współczesne badania, w tym także genetyczne, wskazują, że wszystkie psy pochodzą od wilka – a w szczególności od jego mniejszego, azjatyckiego podgatunku. Udomowienie nastąpiło około 15 tysięcy lat temu w Azji. Psy towarzyszyły ludziom podczas migracji, wojen i wypraw handlowych. W ten sposób rozprzestrzeniły się na całym świecie.

Psy pierwotne swobodnie dobierały się w pary. Przeżywały osobniki najzdrowsze i najsilniejsze. Izolacja geograficzna powodowała ograniczenie kontaktów między poszczególnymi grupami ludzi, a w efekcie – powstanie różnic także między psami. Każde plemię mogło mieć swoją „rasę” psów. Nie były to jednak rasy w dzisiejszym rozumieniu tego słowa, ponieważ nie podlegały systematycznej, ukierunkowanej selekcji, a psy same dobierały sobie partnerów. Różnice między tymi „rasami” często były subtelne, występowało też wiele psów w typie pośrednim.

Ogon wesoło noszony
Wyraźne różnice pomiędzy psami pochodzącymi z odległych rejonów i stref klimatycznych dotyczą jakości szaty, umaszczenia, wzrostu, proporcji głowy czy ciała. Jednak większość psów pierwotnych łatwo rozpoznać już na pierwszy rzut oka. Budowa tych psów odzwierciedla naturalną harmonię, jest funkcjonalna i proporcjonalna, nie ma w niej żadnych cech przesadnie uwypuklonych. Można je określić jako bardzo zwykłe, „psie” psy. Psy pierwotne pod wieloma względami przypominają wilka (patrz ramka).

Jest jednak parę cech charakterystycznych tylko dla psa, a nie dla wilka. Jedną z nich jest noszenie ogona. Wilk unosi go rzadko, np. gdy chce zasygnalizować dominację. Natomiast cechą pierwotną psa domowego jest wysokie osadzenie i noszenie ogona. Ogony często są zakręcone na grzbiet lub wysoko, tzw. wesoło noszone. Niskie noszenie ogona jest efektem celowej selekcji. Jeśli się jej nie prowadzi, ogony uparcie się zadzierają. Cecha ta często pojawia się nawet wśród przedstawicieli ras, u których pożądane jest niskie noszenie ogona!

Niezależna natura
Najbardziej typowymi rasami pierwotnymi są szpice. Jednak do ras pierwotnych zaliczyć można też mastifa tybetańskiego, owczarka kaukaskiego czy charty (saluki, sloughi). Choć wyglądem różnią się od szpiców, są to rasy bardzo stare, a ich przedstawiciele mają charakterystyczne dla ras pierwotnych cechy fizjologiczne i psychiczne. Największe różnice pomiędzy psami pierwotnymi dotyczą psychiki i zachowania. Różne plemiona różnie traktowały bowiem psy i czego innego od nich oczekiwały. Różnice te dotyczą predyspozycji do polowania, stróżowania, ciągnięcia sań i podatności na szkolenie. Jednak wspólną cechą większości psów pierwotnych jest mniejsza lub większa niezależność. Są to psy trudniejsze w prowadzeniu niż psy ras „cywilizowanych”.

Z wybitnej niezależności znane są np. syberyjskie husky, chińskie chow-chow i afrykańskie basenji. Do średnio niezależnych można zaliczyć wiele ras szpiców myśliwskich (np. łajki), od których wymaga się pewnej współpracy z człowiekiem. Stosunkowo mocno ukierunkowane na człowieka są szpice pasterskie i stróżujące, np. szpice niemieckie, pies islandzki, lapońskie rasy pasterskie (lapinkoira, lapiporokoira, lapphund) czy samojedy, które nie tylko biegały w zaprzęgach, ale pomagały też w zaganianiu.

Od stróża do przyjaciela
Różnice dotyczą także stosunku do obcych. Od niektórych ras (syberyjski husky, alaskan malamut, samojed) oczekiwano bycia przyjaznym, od innych, zwłaszcza stróżujących (łajki, szpice niemieckie) – wręcz przeciwnie. Rasy takie jak szpice niemieckie – bardzo „ucywilizowane” jak na psy pierwotne – mają osłabiony instynkt stróżowania.

W różnych rejonach świata, np. na Syberii, nadal istnieje wiele ras pierwotnych, nieuznanych przez oficjalną kynologię. Niestety, coraz więcej z nich ginie. Psy są bowiem coraz mniej potrzebne ludziom porzucającym tradycyjny styl życia.

Inne zagrożenie wynika z przemieszania starych, lokalnych ras z psami o obcym pochodzeniu. Nawet jeśli tubylcy nadal używają psów w ich tradycyjnych rolach, to chętnie krzyżują je z rasami obcymi. Starych ras nie chroni do końca nawet uznanie przez oficjalną kynologię, gdyż łączy się ono ze zmianą sposobu selekcji w kierunku psa wystawowego. A przecież rasy te są godne zachowania, także jako element ludzkiej tradycji i kultury.

Cechy charakterystyczne

Pies pierwotny:

• głowa w kształcie klina ze szpiczastym pyskiem
• uszy stojące, rzadziej załamane
• sierść krótka lub dłuższa, ale krótka na pysku
• ogon zakręcony lub zadarty umaszczenia różne
• sylwetka wpisana w kwadrat lub lekko wydłużona
• jedna cieczka w roku (nie u wszystkich)

Wilk:

• głowa w kształcie klina ze szpiczastym pyskiem
• uszy stojące sierść krótka
• ogon noszony nisko umaszczenie wilczaste
• sylwetka wpisana w prostokąt
• jedna cieczka w roku