Lis – sprytny kuzyn psa

Lis jest sprytnym kuzynem naszego pupila. Jak doszło do powstania psa domowego? – zastanawiał się ponad pół wieku temu prof. Dmitrij Biełajew i próbując odpowiedzieć na to pytanie, stworzył wyjątkowe lisy. W Instytucie Cytologii i Genetyki Rosyjskiej Akademii Nauk w Nowosybirsku spośród srebrnych lisów wybrano do rozrodu łagodne i ufne wobec człowieka. Równolegle kojarzono też między sobą osobniki dzikie i nieufne.

Po kilkunastu pokoleniach w linii łagodnej pojawiły się cechy budowy i wyglądu typowe dla zwierząt udomowionych: białe znaczenia lub łaciate umaszczenie, mniejsze czaszki, krótsze i zakręcone ogony oraz klapnięte uszy u osobników dorosłych. Lisy wykazywały też wiele zachowań charakterystycznych dla psów: na widok człowieka merdały ogonami, wykazywały większą chęć do zabawy itp. Eksperyment trwa nadal.

Chytrusek

Dalszy kuzyn psa lis pospolity (Vulpes vulpes), zwany także lisem rudym albo po prostu lisem, to największy przedstawiciel rodzaju Vulpes. Występuje na niemal całej północnej półkuli od koła podbiegunowego do północnej Afryki, Ameryki Środkowej i azjatyckich stepów. W XIX w. został wprowadzony do Australii, gdzie stał się gatunkiem inwazyjnym, stanowiącym zagrożenie dla miejscowej fauny.

Lis to wszystkożerca. Je to, co akurat jest dostępne: nasiona, owoce, owady (np. koniki polne), gryzonie, króliki, ptaki, jaja, płazy (żaby) i małe gady (jaszczurki), ryby, małże, dżdżownice, padlinę oraz grzyby. W miastach buszuje po śmietnikach. Średni lis potrzebuje dziennie około kilograma pokarmu. Ma dość mały żołądek i może zjeść tylko połowę (10 proc.) tego, co w stosunku do swojej masy jest w stanie pochłonąć pies czy wilk (20 proc.). Musi więc jeść częściej niż jego kuzyni, a w naturze trudno o regularne posiłki.

Dlatego też lisy praktykują chowanie jedzenia w skrytkach – głębokich na 5-10 cm zamaskowanych dziurach w ziemi. Przy czym przechowują nie tylko resztki, ale specjalnie polują, aby zrobić zapasy. Skrytki bywają czasem okradane, najczęściej przez inne lisy. Co ciekawe, to wzajemne złodziejstwo jest korzystne, bo mniej jedzenia marnuje się przez zapomnienie.

Samotnik

Ponieważ lis nie poluje na większe zwierzęta, nie musi tworzyć w tym celu grup społecznych. Jest raczej samotnikiem, ale mimo wszystko jest w jego życiu miejsce na kontakty społeczne. Większość z nich ma miejsce, kiedy lis jest młody, dorasta, podczas godów i wychowywania potomstwa. Innego typu kontakty mają miejsce, kiedy broni terytorium.

Lis żyje zwykle na powierzchni 60-160 ha w zależności od dostępności pokarmu, zagęszczenia populacji i typu siedliska (np. w mieście może to być zaledwie 10 ha, a na pustyni nawet ponad 5000 ha). Znakuje swe terytorium odchodami, moczem a czasem (zwłaszcza samce) wydzieliną z gruczołów okołoodbytowych.

Na lisi język składają się różne dźwięki, mowa ciała i zapachy. Kiedy spotykają się dwa znajome lisy, często wąchają nawzajem swe ogony. Na górnej stronie ogona umieszczony jest bowiem gruczoł fiołkowy – nosi taką nazwę, bo wydziela zapach podobny do kwiatowego, przy czym występuje też u psów. Język ciała lisów jest podobny jak u innych psowatych.

Nastawione uszy i uniesiony ogon sygnalizują pewność siebie lub dominację, położone uszy, podwinięty ogon i skulone ciało – podporządkowanie. Lisy zapraszają do zabawy podobnie jak psy za pomocą tzw. ukłonu – obniżają przednią częścią ciała, nastawiają uszy i wypinają zad ku górze. W przeciwieństwie do psów i wilków nie potrafią warczeć ani wyć. Wydają za to około 40 innych odgłosów – m.in. popiskują, skomlą i poszczekują wysokim tonem przypominającym krakanie wrony.

Monogamista

Jesienią, kiedy młode lisy z ostatniego miotu odejdą, samce znowu stają się płodne. Początkowo samiec i samica spotykają się sporadycznie, później bawią się ze sobą i coraz lepiej poznają. U lisów istnieje tendencja do monogamii – każdy osobnik w danym sezonie ma zwykle tylko jedną partnerkę. Związek może utrzymać się przez kilka lat.

W styczniu lub lutym odbywają się lisie gody. Ciąża trwa dwa miesiące i wiosną przychodzą na świat młode. Przed porodem lisica przygotowuje kilka nor. W jednej rodzi młode (ok. pięciu), pozostałe służą rodzinie, kiedy maluchy podrosną. Są one niemal czarne, potem nabierają barwy buropiaskowej, by latem zrudzieć.

W wieku sześciu miesięcy mają już podstawowe umiejętności potrzebne do przeżycia. Jesienią opuszczają rodzinę. Samce robią to wcześniej niż samiczki i odchodzą dalej.

Ofiara

W niewoli lis żyje kilkanaście lat. W naturze z miotu przeżywa nie więcej niż połowa, a nawet jeśli osiąga wiek dojrzały, ma przed sobą 4-5 lat. Naturalnymi wrogami lisów są niedźwiedzie, wilki, psy domowe, duże ptaki drapieżne, hieny, szakale, kojoty, rysie, pumy i rosomaki. Lisy chorują też na nosówkę czy wściekliznę.

Największym jednak zagrożeniem dla nich jest człowiek, nie tylko podczas polowania, ale także poprzez niszczenie siedlisk oraz za sprawą samochodów. Szacuje się, że w Londynie co roku umiera 60 proc. populacji lisów, z czego nawet połowa ginie potrącona przez samochody.

Lis w pigułce

Ten niewielki drapieżnik jest wielkości niedużego psa i waży 3-14 kg. Jego ciało z ogonem mierzy 82-110 cm, z czego około 1/3 stanowi puszysta kita z białą końcówką, która służy jako przeciwwaga przy bieganiu i skokach, a podczas chłodów pełni rolę ciepłej kołderki.

Futro lisa złożone jest z długich włosów okrywowych i grubego, wełnistego podszerstka. Typowy lis ma umaszczenie od jasno- do brązoworudego, często z czarnymi nogami i czarnym nalotem na uszach i ogonie, białym brzuchem, dolną stroną pyska, krawatem i końcem ogona. Inne odmiany barwne to m.in. czarna, srebrna i tzw. „krzyżowa”.

Podobnie jak większość psowatych lis ma po pięć palców w przednich łapach i po cztery w tylnych. Jego pazury mogą się częściowo chować jak u kota, dzięki czemu się nie ścierają.

W porównaniu do przeciętnego psa tej samej wielkości lis jest wyjątkowo lekki i bardzo zwinny. Potrafi szybko biegać, nawet 72 km/godzinę. Doskonale pływa, a dzięki długim tylnym nogom potrafi wyskoczyć na wysokość 2 m.

Ma bardzo czułe zmysły. Doskonale widzi o zmroku. Podczas polowania największą rolę odgrywa jego doskonały słuch – lis potrafi zlokalizować ukrytego w zaroślach czy pod śniegiem gryzonia z dokładnością do kilku centymetrów. Oczywiście ma także świetny węch.

Lisy najlepiej czują się na polach czy łąkach graniczących z terenami zadrzewionymi. Lubią też duże parki miejskie i pola golfowe. W Wielkiej Brytanii występują na terenach miejskich i podmiejskich o luźniejszej zabudowie.

Lisi skok

Lis jest samotnym myśliwym wyspecjalizowanym w polowaniu na małe ofiary. W zależności od rodzaju zwierzęcia stosuje różne techniki łowieckie. Najbardziej znana to tzw. lisi skok (stosują go także niektóre psy).

Lis bardzo cicho zbliża się do ofiary z uniesioną wysoko głową i nastawionymi do przodu uszami, co pozwala mu lepiej zlokalizować źródło dźwięku. Następnie wybija się w górę i spada na ofiarę przednimi łapami, przygważdżając ją do ziemi. Jeśli trzeba ją dobić, lis nie potrząsa ofiarą, jak to czynią wilki, lecz kilkakrotnie ją gryzie. Zbadano, że 1/3 takich skoków kończy się sukcesem.

Autor: Urszula Charytonik